Οι αναγνώστες γράφουν... -Τα έθιμα των Αποκριών

2018-02-04

Σε όλη την Ελλάδα παρατηρούνται διάφορα έθιμα κατά τη διάρκεια των Αποκριών, τα οποία προσελκύουν πλήθος κόσμου. Με τη λέξη Αποκριά (αποχή από το κρέας) δηλώνεται το χρονικό διάστημα των τριών εβδομάδων του Τριωδίου, πριν την έναρξη της νηστείας που οδηγεί στη Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα. Από την άλλη, το Τριώδιο (τρεις ωδές) είναι το βιβλίο της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας των ύμνων που ψάλλονται από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι και του Μ. Σαββάτου. Πρόκειται για ασματική ποίηση που συγκεντρώθηκε σε ένα εκκλησιαστικό βιβλίο και «συνοδεύει» το σαρανταήμερο της νηστείας πριν το Πάσχα.

Η πρώτη εβδομάδα των Αποκριών τελειώνει την Κυριακή του Ασώτου και ονομάζεται Προφωνή ή Προφωνέσιμη, επειδή στο παρελθόν προφωνούσαν/διαλαλούσαν την έναρξη των Αποκριών.

Η δεύτερη εβδομάδα ονομάζεται Κρεατινή ή της Κρεοφάγου, μιας και επιτρέπεται οι πιστοί να φάνε κρέας και να μη νηστέψουν Τετάρτη και Παρασκευή.

Η τρίτη εβδομάδα ονομάζεται Τυρινή ή της Τυροφάγου, επειδή επιτρέπεται η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων σαν ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ της κρεοφαγίας και της νηστείας ώστε να προετοιμαστούν οι χριστιανοί για τη νηστεία της Σαρακοστής.

Κατά τη διάρκεια της Αποκριάς ο άνθρωπος τείνει να ξεφεύγει από την καθημερινότητά του και εξωτερικεύει τα πάθη του με τη βοήθεια της μεταμφίεσης. Στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλά αποκριάτικα έθιμα ανά περιοχές, στα οποία διακρίνεται έντονα η αρχαιοελληνική προέλευση τους (Ελευσίνια μυστήρια, Διονύσια).

Ας δούμε μερικά από αυτά:

Άμφισσα

Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει στην Άμφισσα ο θρύλος του «στοιχειού». Από τη συνοικία Χάρμαινα, όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα, και τα σκαλιά του Άι Νικόλα κατεβαίνει το «στοιχειό», που θεωρείται ότι είναι η ψυχή σκοτωμένου ανθρώπου ή ζώου που τριγυρίζει στην περιοχή, και μαζί ακολουθούν εκατοντάδες μεταμφιεσμένοι. Το σπουδαιότερο που είναι συνδεδεμένο με την παράδοση είναι το στοιχειό της «Χάρμαινας». Αυτό αγαπούσε και προστάτευε τους Ταμπάκηδες (βυρσοδέψες), τους οποίους η δουλειά τους ανάγκαζε να βρίσκονται στη Βρύση συνεχώς.

Θήβα

Στη Θήβα κάθε Καθαρή Δευτέρα, γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου.

Πρόκειται για έθιμο που φθάνει στις ημέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι (τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη), εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα.Τη γαμήλια πομπή συνοδεύουν πολλά χρώματα και μουσική με πίπιζες, νταούλια, κλπ. Οι εορτασμοί αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και κορυφώνονται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς.

Γαλαξίδι

Ένα από τα καθιερωμένα έθιμα του Γαλαξιδίου, είναι αυτό του «αλευροπόλεμου» της Καθαράς Δευτέρας. Πρόκειται για έθιμο που διατηρείται από το 1801. Εκείνη την περίοδο, όντας το Γαλαξίδι υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους, ένας για τις γυναίκες κι ένας για τους άντρες. Οι παρευρισκόμενοι στο γλέντι φορούσαν μάσκες ή έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα.

Καλαμάτα

Στην Καλαμάτα διοργανώνεται το γνωστό γαϊτανάκι στην κεντρική πλατεία από το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών, με τη συνεργασία του Δήμου Καλαμάτας.Και σε αυτή την περιοχή γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου με παραδοσιακή μουσική. Οι συμμετέχοντες είναι μεταμφιεσμένοι και συναντώνται στην πλατεία Ανατολικού Κέντρου, όπου ακολουθεί λαϊκό γλέντι με χορό, τραγούδι και φαγητό.

Μεθώνη

Ο περίφημος «Γάμος του Κουτρούλη» αναβιώνει στη Μεθώνη! Πρόκειται για καρναβάλι - γάμος που έχει τις ρίζες του στον 14ο αιώνα. Σήμερα, το ζευγάρι των νεόνυμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Εκεί διαβάζεται το προικοσύμφωνο και φυσικά, ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

Πάτρα

Το ξακουστό Καρναβάλι της Πάτρας αποτελεί τη σημαντικότερη εκδήλωση της περιοχής και μία από τις κορυφαίες της χώρας, προσελκύοντας κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες.

Το καρναβάλι περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές εκδηλώσεις, όπως: Ειδώματα, Baby rally, Μπουρμπούλια, Φεγγάρια, ποδαράτη νυχτερινή παρέλαση την παραμονή της τελευταίας Κυριακής.

Οι δύο παρελάσεις γίνονται η μία το Σάββατο και είναι νυκτερινή και η άλλη την Κυριακή το μεσημέρι. Περισσότερα από 30.000 άτομα συμμετέχουν, ενώ την παρέλαση παρακολουθούν περισσότερα από 300.000 άτομα.

Μεσσήνη

Κάθε χρόνο γίνονται στη Μεσσήνη εορταστικές καρναβαλικές εκδηλώσεις οι οποίες χρονολογούνται, σύμφωνα με την παράδοση, από τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης από τους Οθωμανούς και κορυφώνονται το διήμερο της Κυριακής της Τυροφάγου και της Καθαρής Δευτέρας.

Το βράδυ της Κυριακής της Τυροφάγου αναβιώνει το έθιμο της «φωτιάς», το οποίο είναι μοναδικό στην Ελλάδα. Οι ντόπιοι ανάβουν φωτιές σε διάφορες γειτονιές της πόλης, γύρω από τις οποίες κυριαρχεί ο χορός και το γλέντι μέχρι το πρωί, ενώ παράλληλα γίνεται αναπαράσταση παλαιών εθίμων και ιστοριών από τους κατοίκους.

Την Καθαρά Δευτέρα στη θέση «Κρεμάλα», γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης μιας γερόντισσας της Μεσσήνης, της γριάς Συκούς. Σύμφωνα με την παράδοση, η γερόντισσα κρεμάστηκε στη συγκεκριμένη τοποθεσία με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, επειδή εξηγώντας του ένα όνειρο που είχε δει, του είπε ότι η εκστρατεία του και ο ίδιος θα είχαν οικτρό τέλος από την αντίδραση και των επαναστατημένων Ελλήνων.

Όταν τελειώνει η αναπαράσταση, κάθε επισκέπτης μπορεί να «κρεμαστεί» από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας γίνεται η παρέλαση με μαζορέτες, άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.

Κάρπαθος

Την Καθαρά Δευτέρα στην Κάρπαθο λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Ορισμένοι από τους συμμετέχοντες κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, το οποίο αποτελείται από τους σεβάσμιους του νησιού. Στη συνέχεια, ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

Κως

Την Κυριακή της Αποκριάς στην περιοχή γύρω από τον Κέφαλο και την Αντιμάχεια αναβιώνει το έθιμο με τις «καμουζέλες», το οποίο κρατάει εδώ και μισό αιώνα στο συγκεκριμένο νησί. Οι «καμουζέλες» ή ελαφάκια, στα παλιά χρόνια, ήταν μασκαράδες βαμμένοι με κάρβουνα, σκεπασμένοι με «χράμια» (πολύχρωμες υφαντές κουβέρτες) και κραδαίνοντας την «κοκάλα» γύρναγαν στους δρόμους του χωριού πειράζοντας και διασκεδάζοντας τους κατοίκους.Το έθιμο περιλαμβάνει παραδοσιακή μουσική, ευτράπελα, κρασί, ούζο και παραδοσιακούς μεζέδες, ενώ αργά το βράδυ πραγματοποιείται το κάψιμο του «στοιχειού».

Λέρος

Οι «καμουζέλες» εμφανίζονται και στη Λέρο, μασκαράτες, και τους αυτοσχέδιους ποιητές που γράφουν περιπαικτικά στιχάκια, τα οποία απαγγέλλουν παιδιά ντυμένα καλογεράκια και πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι. Το ίδιο έθιμο έχουν, επίσης, και στη Σύμη.

Χίος

Στα Θυμιανά της Χίου αναβιώνει το έθιμο της «Μόστρας», το οποίο διαρκεί 2 ημέρες˙ από το βράδυ της Παρασκευής της Τυροφάγου μέχρι και το πρωί της Κυριακής.
Το έθιμο χρονολογείται από την εποχή του Μεσαίωνα. Οι νεαροί, το βράδυ της Παρασκευής, φορούν παλιά ρούχα, γυναικεία ή αντρικά, καλύπτουν το πρόσωπό τους με μάσκες (μουτσουναριές) και κάνουν διάφορες παραστάσεις, σκορπώντας το γέλιο στους δρόμους της Χίου.
Την Κυριακή πηγαίνουν όλοι στα ξωκλήσια του Αγίου Ιωάννη και του Αγίου Δημητρίου και εκκλησιάζονται και στην συνέχεια, κατευθύνονται στο νεκροταφείο του χωριού με την συνοδεία οργάνων.
Ύστερα, καταλήγουν στη κεντρική πλατεία του χωριού, όπου χορεύουν το ταλίμι, χορός που αναπαριστά τις μάχες των Χιωτών με τους πειρατές.
Η κορύφωση του εθίμου γίνεται στην εκκλησία του Αγίου Ευστρατίου, όπου κρεμούν στα κάγκελα του ναού χιώτικα λάβαρα και σημαίες.

Νάξος

Στη Νάξο ο εορτασμός ξεκινά το πρώτο Σάββατο της Αποκριάς με το σφάξιμο των χοίρων. Το μεσημέρι της τελευταίας Κυριακής, στην Απείρανθο κάνουν την εμφάνισή τους οι «κουδουνάτοι», οι οποίοι φορούν κάπα και κουκούλα και γυρνούν στο χωριό, προκαλώντας με άσεμνες εκφράσεις. Ακόμα, κρατούν ένα ξύλο που παραλληλίζεται με τον διονυσιακό φαλλό, τη λεγόμενη «σόμπα».

Στις αποκριάτικες εκδηλώσεις των «Κουδουνάτων» μπορεί κανείς να δει τον «γάμο της νύφης», τον «θάνατο», την «ανάσταση του νεκρού» και το «όργωμα».

Μαζί τους μπλέκονται ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα».

Επίσης, την Καθαρά Δευτέρα στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο και Λιβάδια οι ντόπιοι ντύνονται «Κορδελάτοι» (φουστανελοφόροι) ή «Λεβέντες» (πειρατές).

Μαζί τους είναι και οι «Σπαραρατόροι» (ληστές), που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στο χορό και στο γλέντι.

Ζάκυνθος

Το πρόγραμμα του καρναβαλιού ακούγεται από άκρη σε άκρη στο νησί, μιας και παραδοσιακός ντελάλης γυρίζει όλη τη Ζάκυνθο και το διαλαλεί. Κατά τη διάρκεια της Αποκριάς διοργανώνονται χοροί, παρελάσεις, μασκαράτες, ενώ θεατρικές ομάδες διοργανώνουν παραστάσεις στους δρόμους και στις πλατείες.

Με τη συνοδεία αρμάτων από όλες τις περιοχές του νησιού, γίνεται η περιφορά του Καρνάβαλου τις Κυριακές των Απόκρεω και της Τυρινής.

Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με την «Κηδεία της Μάσκας». Πρόκειται για μια αναπαράσταση - παρωδία κηδείας με κωμικό χαρακτήρα, όπου τη θέση του νεκρού παίρνει ο Καρνάβαλος, ενώ ακολουθούν οι θλιμμένοι συγγενείς. Το καρναβάλι μεταφέρεται από την πόλη σε όλα τα χωριά του νησιού.

Κέρκυρα

Η άφιξη του Σιόρ Καρνάβαλου ανακοινώνεται το πρωί από τον Ντελάλη με σαλπιγκτές και τυμπανιστές. Η μεγάλη πομπή που λαμβάνει χώρα στην πόλη, με άρματα, φιλαρμονικές και μασκαρεμένες συντροφιές, κατευθύνεται στην Κάτω Πλατεία για να ακολουθήσει το καθιερωμένο γλέντι.

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, η παρέλαση του Σιόρ Καρνάβαλου, αφού διαβεί το Σαρρόκο, την οδό Γ. Θεοτόκη, τις Κάρντε Λάκουες, θα τερματίσει στην Κάτω Πλατεία, όπου θα γίνει το κάψιμό του.

Σκύρος

Το έθιμο του «γέρου» και της «κορέλας» πραγματοποιείται στην Σκύρο με την αρχή του Τριωδίου και κάθε Σαββατοκύριακο των ημερών της Αποκριάς.

Ο «γέρος» φοράει χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση του 2 - 3 σειρές κουδούνια, το βάρος των οποίων μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 50 κιλά. Το πρόσωπό του καλύπτεται από προβιά μικρού κατσικιού και περπατώντας με χορευτικό ρυθμό, καταφέρνει να ηχούν μελωδικά τα κουδούνια που φοράει.

Η «κορέλα» - ντάμα του «γέρου» - είναι ντυμένη με παραδοσιακή σκυριανή φορεσιά, με κυρίαρχο χρώμα το άσπρο σε πλήρη αντίθεση με το μαύρο χρώμα του γέρου, έχοντας και αυτή καλυμμένο το πρόσωπό της.

Το δίδυμο αυτό συνοδεύεται πολλές φορές από τον «φράγκο», που είναι ντυμένος με παραδοσιακά ρούχα, σατιρίζει εκείνους τους Σκυριανούς που έβγαλαν τις βράκες και φόρεσαν παντελόνια (φράγκικα).

Ακόμη μια εκδήλωση της σκυριανής Αποκριάς είναι η «τράτα» (αναπαράσταση της ναυτικής ζωής) όπου ψαράδες στην πλειονότητά τους σατιρίζου καταστάσεις και γεγονότα, που αφορούν την ελληνική καθημερινότητα.

Την Καθαρά Δευτέρα, σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Σκύρου με παραδοσιακές τοπικές στολές κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού, όπου ακολουθεί γλέντι με χορούς και σκυριανά τραγούδια.

Ρέθυμνο

Χορός και τραγούδι συνοδεύουν τις Απόκριες και στο Ρέθυμνο της Κρήτης. Κανταδόροι με κιθάρες, μαντολίνα και παλιές μελωδίες, μασκαράδες που περνούν από τη Μεγάλη Πόρτα και χορεύουν στους δρόμους της «Μικρής» και της «Μεγάλης» αγοράς, με τους ρυθμούς της φιλαρμονικής.

Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με τη μεγάλη παρέλαση στην παραλιακή λεωφόρο Σ. Βενιζέλου με κατάληξη την Πλατεία Αγνώστου Στρατιώτη, για γλέντι, χορό και αποχαιρετισμό του καρναβαλιού.

Την Καθαρά Δευτέρα στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια αναβιώνουν διάφορα έθιμα, όπως το κλέψιμο της νύφης, το μουντζούρωμα, ο «Καντής», σε συνδυασμό με καλό κρασί και τους ήχους της λύρας.

Τύρναβος

Την Τρίτη, οι κάτοικοι του Τυρνάβου, πριν από την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ξεκινούν τις εκδηλώσεις προς τιμήν του Διονύσου, που κορυφώνονται την Καθαρή Δευτέρα με το «Μπουρανί» (χορτόσουπα χωρίς λάδι).

«Μπουρανί» για τους ντόπιους και «γιορτή του Φαλλού» για τους επισκέπτες είναι το καθιερωμένο έθιμο στον Τύρναβο, που έχει τις ρίζες του στη διονυσιακή λατρεία.

Καλόγερος

Το έθιμο του Καλόγερου είναι ένα θρακιώτικο έθιμο με έντονο θεατρικό στοιχείο, που μεταφέρθηκε και σε άλλες περιοχές (Δράμα, Πιερία) στις οποίες μετοίκησαν Θρακιώτες. Τα πρόσωπα είναι δύο καλόγεροι, η «Μπάμπω» με το εφταμηνίτικο παιδί της, δύο νύφες (τις υποδύονται νεαροί άντρες), δύο κατσίβελοι και δύο χωροφύλακες. Ο ένας Καλόγερος ξαφνικά θέλει να νυμφευθεί και βρίσκει τη νύφη. Ο άλλος Καλόγερος - κουμπάρος τον σκοτώνει και η νύφη θρηνεί. Κάποια στιγμή ο Καλόγερος ανασταίνεται. Ο δαίμων της φύσεως φονεύεται σε ακμαία ηλικία για να μη πεθάνει από γεροντικό μαρασμό και ανασταίνεται. Ο κεφάτος θίασος δίνει το μήνυμα της καλοχρονιάς, της υγείας, της καλής σοδειάς, της γονιμότητας της φύσης μέσα από ένα σύνθετο, πολύπλευρο και εξαιρετικά δραματοποιημένο τελετουργικό. Το δρώμενο περιλαμβάνει εικονική σπορά και αροτρίωση, όπως εικονικό θάνατο και ανάσταση του καλόγερου και ολοκληρώνεται με οινοποσία, γλέντι και χορό με τη συνοδεία οργάνων.

Καστοριά

Στην Καστοριά, οι Απόκριες γιορτάζονται με δύο έθιμα, που καταφέρνουν να συγκεντρώσουν πολύ κόσμο, ντόπιους και τουρίστες. Το πρώτο έθιμο συνδέεται με τη φωτιά και είναι οι Μπουμπούνες. Σε αυτό μεγάλες φωτιές στήνονται σε πλατείες από Συλλόγους ή από ομάδες παιδιών. Πρόκειται για ένα έθιμο, του οποίου η προέλευση ανάγεται στους αρχαίους χρόνους. Το δεύτερο έθιμο ονομάζεται «Χάσκαρης». Κάποιος δένει στην άκρη ενός πλάστη ένα βρασμένο αυγό και το γυρίζει από στόμα σε στόμα. Όποιος καταφέρει να αρπάξει πρώτος το αυγό κερδίζει και οι υπόλοιποι τον επικροτούν με επιφωνήματα. Σε περίπτωση που αποτύχει με την πρώτη προσπάθεια, γίνεται επανάληψη άλλες δύο φορές. Ο συμβολισμός του εθίμου είναι ότι με το αυγό «σφραγίζεται» το στόμα για τη νηστεία της Σαρακοστής και με το αυγό θα «ανοίξει» πάλι μετά την Ανάσταση.

(Το άρθρο στάλθηκε από τη Μαρία Β., αναγνώστρια της ιστοσελίδας. Την ευχαριστούμε πολύ!)

Οι αναγνώστες γράφουν... -Τα έθιμα των Αποκριών

Προχωρημένες ρυθμίσεις