Σπάνια (σχεδόν άγνωστα) εκθέματα μουσείων I

Η Μόνα Λίζα, τα γλυπτά του Παρθενώνα, η προτομή της Νεφερτίτης, η Αφροδίτη της Μήλου είναι μερικά από τα πιο δημοφιλή εκθέματα μουσείων παγκοσμίως.

Υπάρχουν, όμως, και εκθέματα που ενώ είναι σπάνια και συνάμα εντυπωσιακά, αναφορικά με το θέμα τους, τη μορφή τους, την ιστορική σημασία τους ή οποιοδήποτε άλλου γνωρίσματός τους, δεν λαμβάνουν την ίδια δημοσιότητα ή δεν γίνονται καν αντιληπτά μέσα σε μια έκθεση. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

Κράνος και κρανίο από την Ur

Πρόκειται για ένα έκθεμα που κατατάσσεται αυτομάτως στην κατηγορία των αμφιλεγόμενων εκθεμάτων, που συνήθως προβληματίζουν τους επιμελητές ενός μουσείου για να αποτελέσουν μέρος μιας έκθεσης καθώς αντικατοπτρίζει το θάνατο στην πιο δυσάρεστη εκδοχή του.

Το κράνος και το συνθλιμμένο κρανίο του στρατιώτη, όπως και άλλα παρόμοια εκθέματα, προκαλούν ποικίλα συναισθήματα στο κοινό και ανήκουν στην κατηγορία των αμφιλεγόμενων εκθεμάτων διότι για την πρόσληψή τους, υπάρχει το δίπολο: ανθρώπινα κατάλοιπα - αντικείμενα. Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει για το εν λόγω θέμα, όπως αναφέρεται και στο άρθρο της Τζ. Καλή, «Ανθρώπινα κατάλοιπα ως μουσειακά εκθέματα. Νέες τάσεις στην εκθεσιακή πρακτική και επικοινωνιακή πολιτική», στον επίλογο του οποίου σημειώνεται: «Ανεξάρτητα όμως από τις απόψεις και τα συναισθήματα που δημιουργεί η εκθετική χρήση των ανθρώπινων καταλοίπων ή αντίθετα, η αυξημένη ευαισθητοποίηση από την πλευρά των μουσείων ως προς τον τρόπο παρουσίασής τους, ο σημερινός κριτικός προβληματισμός εκφράζει με τον σαφέστερο τρόπο τη στενή σχέση του θεσμού του μουσείου με την κοινωνία και τον πολιτισμό -ένα από τα σταθερά χαρακτηριστικά του μουσείου στη διάρκεια της μακράς ιστορίας του- και επιβεβαιώνει τη συμβολική του δύναμη, την ιδέα του μουσείου ως ιερού χώρου που «εξαγνίζει» το ανθρώπινο σώμα-έκθεμα και καθιστά πολιτιστικά αποδεκτή την εμπειρία της θέασής του, μια εμπειρία που σε άλλη περίπτωση θα ήταν ανεπίτρεπτη».

Το κρανίο και το κράνος του στρατιώτη του παλατιού της αρχαίας πόλης της Ur - γνωστή σήμερα ως Ιράκ - χρονολογείται στο 2.600 π.Χ. και εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.

Τρόφιμα από την Αίγυπτο

Όταν ακούμε τη λέξη «Αίγυπτος» ή τη φράση «αιγυπτιακός πολιτισμός», μας έρχονται συνήθως στο νου τα κοσμήματα, οι μούμιες, οι Αιγύπτιοι θεοί, οι περίτεχνες σαρκοφάγοι και οι πυραμίδες. Πιθανότατα, να μην σκεφτόμασταν ποτέ τα τρόφιμα, μιας και έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια από την ύπαρξη αυτού του πολιτισμού και η ανακάλυψη τροφίμων από εκείνη την εποχή, θα έμοιαζε δύσκολο εγχείρημα.

Ωστόσο, η έρημος της Αιγύπτου με την μεγάλη θερμοκρασία και την έλλειψη υγρασίας, δείχνει ακριβώς το αντίθετο. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες ήταν καθοριστικοί για να διατηρηθούν και φθάσουν έως εμάς αντικείμενα από οργανικά υλικά, π.χ. ξύλο, ύφασμα, κλπ. Τέτοια περίπτωση αποτελούν και τα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Η Αιγυπτιακή Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Αθήνα) συγκροτείται από τις δωρεές του Ιωάννη Δημητρίου και του Αλέξανδρου Ρόστοβιτς καθώς και της αιγυπτιακής κυβέρνησης προς το ελληνικό κράτος. Ανάμεσα στα αντικείμενα της συλλογής, μπορεί κανείς να δει τρόφιμα και πιο συγκεκριμένα, ένα καρβέλι ψωμί, αυγά και καρπούς κοκοφοίνικα (βλ. στο κάτω μέρος της φωτογραφίας), που έχουν διασωθεί εδώ και περίπου 3.500 χρόνια. Πρόκειται για απρόσμενα αλλά εντυπωσιακά εκθέματα, που μπορεί να συναντήσει κανείς σε ένα μουσείο. Το μόνο που απομένει είναι να το επισκεφθούμε!

Κύλινδρος Κρυπτογράφησης του Thomas Jefferson

Πριν τον Κώδικα DaVinci - το ομώνυμο βιβλίο και έργο - αν κάποιος μας έλεγε για έναν κύλινδρο κρυπτογράφησης, το πιθανότερο θα ήταν να τον κοιτάξουμε απορημένοι. Αν συνέχιζε και μας έλεγε για τον Κύλινδρο Κρυπτογράφησης του Προέδρου της Αμερικής, Thomas Jefferson, θα ζητούσαμε από τον συνομιλητή μας περισσότερα στοιχεία.

Το Εθνικό Μουσείο Κρυπτογραφίας έχει στην κατοχή του μια συσκευή, η οποία βρέθηκε σε ένα σπίτι κοντά στο Monticello (κατοικία του Jefferson). Πρόκειται για ένα αντικείμενο που συνδέεται εν μέρει με τον Thomas Jefferson αφού είχε περιγράψει στα γραπτά του μια παρόμοια συσκευή, χωρίς, όμως, να έχει επιβεβαιωθεί από το Μουσείο η κατασκευή ή η χρήση της από τον Αμερικανό Πρόεδρο. Το «Jefferson Cipher Wheel", όπως ονομάζεται, χρησιμοποιεί κωδικοποιημένα αλφάβητα στα άκρα κάθε τροχού για να κρυπτογραφήσει ένα μήνυμα. Ευθυγραμμίζοντας τα γράμματα του απλού κειμένου σε μια σειρά, οποιαδήποτε άλλη σειρά μπορεί να επιλεγεί ως κείμενο κρυπτογράφησης. Το συγκεκριμένο τεχνούργημα χρονολογείται στον 18ο αιώνα και θεωρείται ότι είναι η παλαιότερη πραγματική κρυπτογραφική συσκευή στον κόσμο.

Ενδεχομένως στην Αμερική να είναι γνωστό ως έκθεμα, αλλά στις υπόλοιπες ηπείρους πιθανότατα να μην χαίρει της ίδιας αναγνωρισιμότητας . Οπότε, αν κάποια στιγμή επισκεφθείτε το Εθνικό Μουσείο Κρυπτογραφίας, αναζητείστε αυτό το ιδιαίτερο έκθεμα με τα πολλά μυστικά...

                                                                                                          Σοφία Καρούνη

Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος

Πηγές:

https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=371895&partId=1

https://www.nsa.gov/about/cryptologic-heritage/museum/exhibits/index.shtml

Καλή Τζώρτζη, «Ανθρώπινα κατάλοιπα ως μουσειακά εκθέματα. Νέες τάσεις στην εκθεσιακή πρακτική και επικοινωνιακή πολιτική» (Διαθέσιμο online) https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/117-10.pdf

Τουρνά, Ε., Χρυσικόπουλος, Β., Δαλακούρα, Ν., 2008. Η Αιγυπτιακή Συλλογή. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (οδηγός της συλλογής)