Ο χρόνος αποτέλεσε ένα ζήτημα που απασχόλησε όλους τους πολιτισμούς ανά τον κόσμο, που προχώρησαν στη δημιουργία ημερολογίων για την καλύτερη διαχείρισή του. Σε αυτό το άρθρο θα γίνει μια σύντομη αναφορά σε επιλεγμένα ημερολόγια, με αφορμή την υποδοχή του νέου έτους... Καλή ανάγνωση! 

Κινέζικο ημερολόγιο

Το αρχαίο κινέζικο ημερολόγιο αναπτύχθηκε από τον πρώτο αυτοκράτορα Χουάνγκ Ντι ή Κίτρινο Αυτοκράτορα το 2637 π.Χ. Πρόκειται για έναν συνδυασμό ηλιακού και σεληνιακού ημερολογίου και βασίζεται εν μέρει στις φάσεις της σελήνης.

Σύμφωνα με το κινέζικο ημερολόγιο, ένα έτος έχει 12 σεληνιακούς μήνες ενώ ένα δίσεκτο έτος έχει 13 μήνες. Κάθε έτος παίρνει την ονομασία ενός ζώου με βάση το ζωδιακό κύκλο (Ποντικός, Βούβαλος, Τίγρης, Λαγός, Δράκοντας, Φίδι, Άλογο, Κατσίκα, Πίθηκος, Πετεινός, Σκύλος, Χοίρος). Όσον αφορά τις μέρες, το κανονικό έτος διαρκεί από 353 έως 355 μέρες ενώ το δίσεκτο από 383 έως 385.

Σήμερα, η Κίνα χρησιμοποιεί το Γρηγοριανό ημερολόγιο αλλά το παραδοσιακό κατέχει ακόμα σημαντική θέση. 

Ημερολόγιο των Μάγια

Οι Μάγια χρησιμοποιώντας τις γνώσεις τους για τα μαθηματικά και την αστρονομία, κατάφεραν να αναπτύξουν ένα από τα πιο ακριβή ημερολογιακά συστήματα στην ανθρώπινη ιστορία.

Το σύστημα που χρησιμοποίησαν για τα ημερολόγιά τους αποτελεί τη βάση ημερολογίων και άλλων Μεσοαμερικανικών πολιτισμών. Τα πιο γνωστά ημερολόγια των Μάγια είναι τα εξής: Haab, Tzolk'in, Calendar Round.

Το ημερολόγιο αποτελείται από έναν τελετουργικό κύκλο 260 ημερών και ενός έτους 365 ημερών. Επιπλέον, για να συσχετίσουν όλα τα ιστορικά δεδομένα και να σταθεροποιήσουν τις ημερομηνίες στο χρόνο, οι Μάγια δημιούργησαν το "Long Count", ένα συνεχές χρονικό διάστημα από μια βασική ημερομηνία. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο κύκλο που σημειώθηκε στο ημερολόγιο των Μάγια, ο οποίος σταμάτησε στις 21 Δεκεμβρίου 2012. 

Αρχαίο Ελληνικό Ημερολόγιο

Το αρχαίο Ελληνικό ημερολόγιο ήταν σεληνο-ηλιακό με μήνες που παρακολουθούσαν τις φάσεις της Σελήνης. Τα ονόματα των μηνών παρουσίαζαν διαφορές από τη μία αρχαία ελληνική πόλη στην άλλη, όπως και τα ίδια τα ημερολόγια. Σε αυτό το σημείο θα παρουσιαστεί το Αττικό ημερολόγιο, αφού μπορεί να προσφέρει σαφή εικόνα και για τα υπόλοιπα ημερολόγια των ελληνικών πόλεων-κρατών που λειτουργούσαν με τους ίδιους βασικούς κανόνες.

Στην Αθήνα τα ονόματα των μηνών ήταν Εκατομβαιών, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανεψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών, Γαμηλιών, Ανθεστηριών, Ελαφηβολιών, Μουνιχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών. Τα ονόματα προέρχονταν από τις βασικές γιορτές που γίνονταν μέσα σε αυτή την περίοδο. Επιπλέον, επειδή κάθε σεληνιακός μήνας διαρκεί 29,5 μέρες οι Αθηναίοι φρόντιζαν να προσθέτουν κάθε 3 χρόνια έναν εμβόλιμο 13ο μήνα για να συμβαδίζουν οι μήνες με τις εποχές.

Όσον αφορά τη διαίρεση του κάθε έτους σε μήνες, οι Αθηναίοι διαιρούσαν το κάθε έτος βάσει των φυλών, δηλαδή σε 12 μήνες. Ωστόσο, αυτή η πρακτική αποδείχθηκε προβληματική μιας και ο αριθμός των φυλών αυξομειωνόταν. Αξίζει να σημειωθεί πως η μέρα δεν ξεκινούσε με τα μεσάνυχτα αλλά με τη δύση του ηλίου.  

Ρωμαϊκό ημερολόγιο

Το πρώτο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν σεληνιακό και θεωρείται πως ήταν δημιούργημα του Pωμύλου (Romulus), του μυθικού ιδρυτή της Pώμης (753 π.X.). Ωστόσο, επικρατεί και η άποψη πως υιοθετήθηκε το σεληνιακό ημερολόγιο της πόλεως Alba Longa, της Mεγάλης Λευκής Πόλης, που είχε ιδρύσει ο Aσκάνιος ή Ιουλος, γιος του μυθικού Aινεία, στους πρόποδες του όρους Αλβανον (Albanus).

Η διάρκεια του έτους ήταν ίση με 304 ημέρες και διαιρούταν σε 10 μήνες με αντίστοιχη διάρκεια 30 ή 31 ημερών. Στην αρχή, οι μήνες ονομάζονταν από την αριθμητική τους τάξη: Πρώτος, Δεύτερος, κλπ. Οι Pωμαίοι, όμως, δεν άργησαν να δώσουν τα ονόματα των θεών τους στους τέσσερις πρώτους μήνες ενώ οι υπόλοιποι διατήρησαν την αριθμητική σειρά τους (Martius, Aprilis, Majus, Junius, Quintilis, Sextilis, September, October, November, December).

Το 700 π.Χ., ο δεύτερος, μετά τον Pωμύλο, βασιλιάς της Pώμης, ο Σαβίνος Nουμάς Πομπίλιος (Numa Pompilius, 715-673 π.X.) πραγματοποίησε ημερολογιακή αναθεώρηση, αυξάνοντας ουσιαστικά τη διάρκεια του έτους κατά 50 ημέρες. Tο σεληνιακό ρωμαϊκό ημερολόγιο, με τη νέα διαμόρφωσή του και με τις 355 ημέρες του, παρουσίαζε μία διαφορά 11 περίπου ημερών ως προς τη διάρκεια του τροπικού έτους και για να καλυφθεί αυτή η ημερολογιακή καθυστέρηση, οι Pωμαίοι πρόσθεταν κάθε δύο έτη έναν 13ο  εμβόλιμο μήνα, τον οποίο ονόμαζαν mensis intercalaris, από το λατινικό ρήμα intercalare που σημαίνει παρεμβάλλω.

Ιουλιανό ημερολόγιο

Το Ιουλιανό ημερολόγιο καθιερώθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα το 46 π.Χ. Πήρε την τελική μορφή του το 8 μ.Χ. και έως τότε δέχθηκε αρκετές τροποποιήσεις. Η επεξεργασία του έγινε από Αλεξανδρινούς αστρονόμους με επικεφαλής τον Φλάβιο και τον Σωσιγένη.

Η κύρια διαφορά του με το Γρηγοριανό είναι ο προσδιορισμός των δίσεκτων ετών. Στο Ιουλιανό ημερολόγιο κάθε θετικό έτος διαιρούμενο με το 4 είναι δίσεκτο. Τα αρνητικά χρόνια είναι δίσεκτα εάν διαιρούμενα με το 4 αφήνουν υπόλοιπο 3. Οι ημέρες στο ημερολόγιο αυτό θεωρούνται ότι αρχίζουν τα μεσάνυχτα.

Στο Ιουλιανό ημερολόγιο το μέσο έτος έχει διάρκεια 365,25 ημερών. 

Ισλαμικό ημερολόγιο

Το ισλαμικό ημερολόγιο βασίζεται στις φάσεις της σελήνης με την έναρξη κάθε μήνα να υπολογίζεται από την εμφάνιση της νέας σελήνης, που πρέπει, σύμφωνα με την παράδοση, να αναφερθεί τουλάχιστον από δύο αξιόπιστους μάρτυρες. Σε αρκετές μουσουλμανικές χώρες οι θρησκευτικοί ηγέτες στηρίζονται στον αστρονομικό υπολογισμό της πρώτης εμφάνισης της σελήνης, ενώ σε άλλες συνεχίζουν να ακολουθούν την υπόδειξη του Κορανίου για τη δια ζώσης θέαση του φεγγαριού.

Ένας σεληνιακός μήνας μπορεί να αποτελείται άλλοτε από 29 και άλλοτε από 30 ημέρες. Το 639 μ.Χ., η Εγίρα (622 μ.Χ.) θεσπίστηκε ως αφετηρία της ισλαμικής χρονολογίας. Οι Άραβες κατάλαβαν πως οι μήνες του ημερολόγιου τους δεν συμβάδιζαν με τις κλιματολογικές εποχές του έτους και το προσκύνημα ενώ έπρεπε να γίνει κατά τους μήνες του φθινοπώρου, καθυστερούσε όλο και πιο πολύ. Άρχισαν λοιπόν να προσθέτουν σε κάθε σεληνιακό έτος έναν εμβόλιμο 13ο μήνα, αλλά η προσθήκη αυτή τελικά δεν βοήθησε, και έτσι ο μήνας του προσκυνήματος κυλούσε με τον χρόνο και αντί του φθινοπώρου κατέληξε να συμπίπτει με την περίοδο της άνοιξης.

Όσον αφορά τα ονόματα των ισλαμικών μηνών και τη διάρκεια τους, αυτά ορίζονται ως εξής: 1) Muharram ul Haram (διάρκεια 30 μέρες), 2) Şafar (διάρκεια 29 μέρες), 3) Rabi al-Awwal (διάρκεια 30 μέρες), 4) Rabi al-Thani (διάρκεια 29 μέρες), 5) Djumada-l-Ula (διάρκεια 30 μέρες), 6) Djumada-th-Thaniyyah (διάρκεια 29 μέρες), 7) Radjab (διάρκεια 30 μέρες), 8) Sha'ban (διάρκεια 29 μέρες), 9) Ramadan (διάρκεια 30 μέρες), 10) Shawwal (διάρκεια 29 μέρες), 11) Dhu-l-Kadah (διάρκεια 30 μέρες),12) Dhu-l-Hijjah (διάρκεια 29 ή 30 μέρες).

Γρηγοριανό ημερολόγιο

Το Γρηγοριανό ημερολόγιο εισήχθη από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ και τέθηκε σε εφαρμογή στις περισσότερες καθολικές περιοχές το 1582. Το συγκεκριμένο ημερολόγιο, το οποίο ισχύει σήμερα σ' όλες τις δυτικές χώρες, τέθηκε σε ισχύ σε διαφορετικούς χρόνους στις διάφορες χώρες του κόσμου.

Το Γρηγοριανό ημερολόγιο αποτελεί μια μικρή διόρθωση του Ιουλιανού. Στο Ιουλιανό ημερολόγιο κάθε τέταρτο έτος είναι δίσεκτο, και ο Φεβρουάριος έχει 29 ημέρες αντί 28. Στο Γρηγοριανό όμως, από τα έτη που διαιρούνται με το 100, δίσεκτα είναι μόνον αυτά που διαιρούνται και με το 400 ενώ η μέση διάρκεια του Γρηγοριανού έτους είναι 365,2425 ημέρες. Όπως και στο Ιουλιανό, οι ημέρες θεωρούνται ότι αρχίζουν τα μεσάνυχτα. 

Σοφία Καρούνη

Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος