Το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας βρίσκεται στον πευκόφυτο λόφο του Μεζούρλου στη Λάρισα. Άνοιξε τις πύλες του στο κοινό στις 28 Νοεμβρίου του 2015, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή για τον πολιτισμό της Λάρισας και της Θεσσαλίας. Ως αποστολή του Μουσείου προσδιορίζεται η επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης των κατοίκων με το παρελθόν και τα κατάλοιπά του και η ευαισθητοποίησή τους για την προστασία τους, μέσα από τη θεμελίωση μιας δυναμικής σχέσης με τις έννοιες της αρχαιολογία, κληρονομιά, υλικός πολιτισμός και πολιτισμική διαχείριση.

Το παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας στεγαζόταν στο Γενί Τζαμί, στο κέντρο της πόλης. Το κτήριο παρουσίαζε ποικίλα προβλήματα, με κυριότερο αυτό της έλλειψης χώρου. Ύστερα από χρόνια ζυμώσεων και αφού η ανάγκη της μεταστέγασης είχε γίνει πλέον επιτακτική, επιλέχθηκε ο λόφος του Μεζούρλου ως ο πλέον κατάλληλος χώρος για το νέο Μουσείο.

Όπως υπογραμμίζεται και στο site του Μουσείου: "Η βασική αφήγηση της έκθεσης είναι ο θεσσαλικός χώρος διαχρονικά, η θεσμική οργάνωση των κοινωνιών και η πορεία που προηγήθηκε προς την οργάνωση αυτή. Η προσέγγιση αυτής της διαδρομής στο χρόνο και το χώρο γίνεται μέσα από το τρίπτυχο: κράτος, θεσμοί, εξουσίες. Σε ορισμένες ενότητες αναδεικνύονται χαρακτηριστικά για την εποχή θέματα ως διακριτές υποενότητες. Οι επιλογές αυτές καθορίστηκαν από το ίδιο το αρχαιολογικό υλικό."

Τα εκθέματα προέρχονται από ανασκαφές που διενεργήθηκαν κατά τη διάρκεια του 20ου αι. μέχρι σήμερα στους νομούς Λάρισας, Τρικάλων και Καρδίτσας, από παραδόσεις και δωρεές αντικειμένων καθώς και από επαναπατρισμό αρχαιοτήτων. Συνολικά στην έκθεση εκτίθενται περίπου 2000 αντικείμενα, χρονολογούμενα από την παλαιολιθική εποχή έως τους οθωμανικούς χρόνους. Πρόκειται για ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα, όπου σε κάθε ενότητα δίνεται ο ανάλογος χώρος και προσοχή. Ας δούμε την κάθε ενότητα ξεχωριστά. 

Στην Εισαγωγή της μόνιμης έκθεσης παρουσιάζονται συνοπτικά στον επισκέπτη οι ενότητες του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας ενώ ένας τοίχος-παζλ, καλωσορίζει τους μικρούς και μεγάλους φίλους του Μουσείου.

Η πρώτη ενότητα κάνει λόγο για την Παλαιολιθική εποχή και σε αυτήν παρουσιάζονται εργαλεία και απολιθωμένα οστά ζώων χαρακτηριστικών για την πανίδα της περιοχής αυτής πριν 30-45 χιλιάδες χρόνια. Στη συνέχεια, η σκυτάλη της αφήγησης περνά στη νεολιθική εποχή. Στην εν λόγω ενότητα εκτίθενται πήλινα αγγεία με χαρακτηριστικά σχήματα και διακόσμηση, αποθηκευτικά αγγεία, κατασκευές και σκεύη που σχετίζονται με τη «νεολιθική κουζίνα» (εστία, μαγειρικά σκεύη, μυλόπετρες κ.α.), σύνεργα υφαντικής, εργαλεία από οστά ζώων και λίθινα καθώς και δείγματα των πρώτων μετάλλινων (χάλκινων) εργαλείων που εμφανίζονται στο τέλος της εποχής αυτής. Πλούσιες συλλογές με ειδώλια ανθρώπων και ζώων, ομοιώματα σπιτιών και αντικειμένων της οικοσκευής των νεολιθικών νοικοκυριών καθώς και κοσμήματα μας οδηγούν στον κόσμο της νεολιθικής ιδεολογίας, ενώ ενταφιασμοί και ταφές με καύσεις νεκρών μας δίνουν μια εικόνα για τα ταφικά έθιμα των ανθρώπων εκείνης της εποχής.

Στην ενότητα της Εποχής του Χαλκού παρουσιάζονται ευρήματα της Πρώιμης (3η χιλιετία π.Χ.) και Μέσης Εποχής του Χαλκού (α΄ μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ.), αγγεία και μικροαντικείμενα που σχετίζονται με τις καθημερινές πρακτικές, από την Άργισσα και τη μαγούλα Δήμητρας. Η Ύστερη Χαλκοκρατία (1540-1100 π.Χ.) ταυτίζεται με την περίοδο που είναι ευρέως γνωστή ως Μυκηναϊκή. Πρόκειται για την εποχή κατά την οποία πλάθονται οι θεσσαλικοί μύθοι, όπως η δημιουργία του Δωδεκάθεου, οι περιπέτειες του Απόλλωνα με τις θεσσαλές θνητές Κορωνίδα και Δάφνη, η Κενταυρομαχία, η γέννηση του Ασκληπιού, κ.α.

Ακολουθεί η Εποχή του Σιδήρου, η οποία αντιπροσωπεύεται στη Θεσσαλία σχεδόν αποκλειστικά από ταφικά ευρήματα, αφού τα οικιστικά κατάλοιπα (λείψανα αψιδωτών κτηρίων) είναι λίγα και αποσπασματικά. 

Όσον αφορά την ενότητα της αρχαϊκής περιόδου (7ος αι. π.Χ.), αυτή εκπροσωπείται από θεσσαλικά επιτύμβια ανάγλυφα, έργα τοπικών εργαστηρίων, με σαφείς επιρροές από την ιωνική παράδοση αλλά και τη λεγόμενη «αττική κοινή». Παράλληλα, παρουσιάζονται τοπικά αγγεία αλλά και εισηγμένα από κορινθιακά και αττικά εργαστήρια κεραμικής. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο ζήτημα των ταφικών πρακτικών στο θεσσαλικό χώρο, αλλά και στη ζωή της γυναίκας. Οι επιτύμβιες στήλες, που παρουσιάζονται, φωτίζουν τη θέση και τη σημασία της γυναίκας μέσα στην οικογένεια, τις οικιακές ασχολίες και την ανατροφή των παιδιών. Κάτοπτρα, μυροδοχεία, πυξίδες και κοσμήματα συμπληρώνουν την εικόνα της ευμάρειας και γυναικείας καλαισθησίας. 

Για την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, ιδιαίτερη μνεία γίνεται στις λατρείες. Η Απολλώνια Τριάδα, δηλαδή ο Απόλλων και η Άρτεμις με τη μητέρα τους, τη Λητώ, φαίνεται ότι ήταν από τις σημαντικότερες προστάτιδες θεότητες που λατρεύονταν στη Θεσσαλία. Μεγάλη εξάπλωση είχαν, επίσης, η λατρεία του Ασκληπιού, της Αφροδίτης, της Εν(ν)οδίας, της Εκάτης, του Ποσειδώνα και των λεγόμενων Ανατολικών θεοτήτων, δηλαδή της Κυβέλης, της Ίσιδας και του Σάραπη.

Ξεχωριστή θέση κατέχει η υποενότητα που πραγματεύεται την παρουσία των δύο αρχαίων θεάτρων στη Λάρισα, Α΄ και Β΄, που υπήρξαν τόποι θεατρικών δρώμενων, μουσικών αγώνων, θηριομαχιών και μονομαχιών, αλλά πιθανότατα και χώροι συνέλευσης του Κοινού των Θεσσαλών, σηματοδοτώντας τη δημόσια ζωή της πόλης.

Στη συνέχεια ακολουθεί η βυζαντινή περίοδος κατά την οποία η τέχνη στις θεσσαλικές πόλεις-κάστρα και στην ευρύτερη περιοχή τους, παρουσιάζεται μέσα από αντιπροσωπευτικά έργα της αρχιτεκτονικής γλυπτικής και της επιτοίχιας ζωγραφικής των εκκλησιαστικών κτηρίων στη Λάρισα, το Όρος των Κελλίων, την Κρήνη Τρικάλων και άλλες θέσεις. Η εικόνα του επιπέδου διαβίωσης των Θεσσαλών της βυζαντινής περιόδου ολοκληρώνεται με την έκθεση κοσμημάτων που αποτέλεσαν κτερίσματα τάφων, καθώς και την παράθεση αντιπροσωπευτικών δειγμάτων από την τοπική εφυαλωμένη κεραμική. Τα ψηφιδωτά δάπεδα που εκτίθενται προέρχονται από πολυτελείς ιδιωτικές οικίες και λουτρικά κτίσματα της Λάρισας. Επιπλέον, παρουσιάζονται αντικείμενα από την καθημερινή ζωή και την οικονομία της περιόδου, κυρίως οικιακά σκεύη, νομίσματα, εμπορικοί αμφορείς και στοιχεία για τα κάστρα και την άμυνα.

Τελευταία ενότητα της έκθεσης αποτελεί η οθωμανική περίοδος. Δείγματα θρησκευτικής έκφρασης των χριστιανών διαφαίνονται στις τοιχογραφίες και το τέμπλο από το Πολυδένδρι, καθώς και στις εκκλησιαστικές εικόνες από τη Λάρισα και την Ασπροκκλησιά Καλαμπάκας, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν δύο αμφιπρόσωπες εικόνες από την Κρανιά Ολύμπου. Η οθωμανική και η εβραϊκή παρουσία υπογραμμίζονται μέσα από αντίστοιχες επιτύμβιες στήλες, ενώ εκτίθενται και δύο κιονόκρανα από το τζαμί του Χασάν Μπέη στη Λάρισα, χαρακτηριστικά της οθωμανικής τεχνοτροπίας.

Τέλος, στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας γίνεται έντονα διακριτή η επιθυμία να συμπεριληφθούν στους χώρους του όλοι οι επισκέπτες, δίνοντας έτσι ιδιαίτερη έμφαση στην προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ και φροντίζοντας η μετακίνηση τους να γίνεται με απρόσκοπτο τρόπο στον εξωτερικό χώρο και εντός του κτηρίου. Παράλληλα, εντός της μόνιμης έκθεσης χρησιμοποιείται η γραφή Braille και hands-on εκθέματα σε κάθε ενότητα, στοιχεία απαραίτητα για ένα μουσείο του 21ου αι. Η χρήση νέων τεχνολογιών και τα εύληπτα κείμενα σε συνάρτηση με την ομορφιά και τη μοναδικότητα των εκθεμάτων κάνουν την έκθεση ελκυστική για όλες τις ομάδες κοινού.

Μια επίσκεψη σε αυτήν θα σας ανταμείψει με μια όμορφη εμπειρία!

Σοφία Καρούνη

Υποψήφια Διδάκτωρ,

Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος